زبان لری

زبان لُری زوون لوری
گویشگاه‌ها:	ایران، غرب و جنوب غرب  عراق، مناطق شرقی[۱]  عمان، بخش‌های محدودی از مناطق شمالی[۲]
شمار گویشوران:	—
خانواده:	هندواروپایی زبان هند و ایرانی زبان ایرانی    زبان ایرانی غربی     زبان‌های ایرانی جنوب غربی      گویش‌های لری[۳] [۴][۵]       زبان لُری
کد زبان
ISO 639-1:	هیچ
ISO 639-2:	–
ISO 639-3:	ldd
یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد.

زبان لُری توسط مردم ساکن و مهاجر منطقه بزرگی در غرب و جنوب ایران، حداقل از نیمه جنوبی استان همدان، لرستان، خوزستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، استان فارس، استان بوشهر و استان اصفهان تکلم می‌شود. این زبان در کنار فارسی به شاخه جنوبی زبان‌های ایرانی غربی تعلق دارند. ^[۶][۷] گویش‌های لری خود به دو گروه متمایز متناظر با تمایز بین لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می‌شوند. ^[۸]

این گویش‌ها نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند.^[۹] زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است ^[۱۰] و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.^[۱۰]. ریشه زبانهای ایرانی لری-بختیاری مانند زبان فارسی به پارسی میانه(پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان(زبان هخامنشیان) برمی‌گردد.^[۱۱]
ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه ماد.^[۱۲][۱۳] زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند،^{[۱۴] [پیوند مرده]} که میان مردم لُر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از سه گویش جدا تشکیل می‌شود که عبارتند از گویش لری خرم‌آبادی، بختیاری و لری جنوبی (کهگیلویه و ممسنی و بویراحمدی) و در دو سوی پیوستار با انواعی از زبان‌های کردی و فارسی شانه به شانه‌است.^[۱۴]به عبارت دقیق تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیر گروه پیوسته از ایلات و طوایف است، شناخته شده‌ترین این گروهها عبارتند از لر کوچک و بختیاری، بویراحمد، کهگیلویه و ممسنی (چهار گروه اخیر لر بزرگ را تشکیل می‌دهند.^[۱۵]

گویش‌های لُری

مردم لر حدود هشت میلیون نفر جمعیت دارند ^{[۱۶][پیوند مرده]} که گویش لری را با تفاوت‌های اندک از یکدیگر صحبت می‌کنند. ^[۱۷] گویش لری یکی از گویش‌های جنوب غربی ایران به شمار می‌آید و می‌توان آن را در یک الگو کلی به چهار دسته تقسیم کرد که عبارتند از:

• لری بختیاری
• لری بویراحمدی
• لری ثلاثی
• لری خرم‌آبادی

جغرافیای گویش های لُری

گستردگی مناطق لُرنشین خاورمیانه

دانشنامه ایرانیکا جغرافیای گویش‌وران لر را از نیمه جنوبی استان همدان تا خوزستان و استان فارس بیان می‌کند. جدا از تقسیم مردم لر به دو گروه لرهای بزرگ و لرهای کوچک، گویش لری را می‌توان به دو دسته لری شمالی و جنوبی تقسیم کرد و رودخانه دز را می‌توان به نوعی مرز دو دسته لری شمالی و جنوبی دانست که لری شمالی به زبان کردی نزدیکتر است اما در هر حال زبان لری و گویش‌های مختلف آن شاخه‌ای از گویش‌های ایرانی جنوب غربی است. ^[۱۸] به طور دقیق تر می‌توان گویش‌های لری را به مناطق جغرافیایی زیر تقسیم کرد:

۱. لری بختیاری: استان چهار محال و بختیاری، قسمت اعظم خوزستان، شرق لرستان^[۱۸] و قسمتهای غربی و جنوبی استان اصفهان.

۲. لری ثلاثی: بروجرد، ملایر، نهاوند، تویسرکان،^[۱۸] شازند و بخش‌هایی از کنگاور از استان کرمانشاه.^[۱۹]

۳. لری ممسنی: نورآباد ممسنی، سپیدان، کازرون و قسمت هایی ازمرودشت.^[۱۸]

۴. لری کهگیلویه و بویراحمدی: استان کهگیلویه و بویراحمد، گناوه، دیلم و دشتستان تا رامهرمز.^[۱۸]

۵. لری میانی: خرم‌آباد، دورود، پلدختر، دوره، اندیمشک، شوش،^[۱۸] دره شهر، آبدانان، دهلران، ملکشاهی و قسمتهایی از استان قزوین^[۱۹] و شهرهای خانقین، بدره، مندلی از کشور عراق که دانشنامه ایرانیکا آن را غربی‌ترین محدوده گویش‌وران لر می‌نامد.^[۱۹]

۶. لرهای کمزاری: کشورعمان و جزیرهٔ مسندم.^{[۲۰][۲۱][۲۲]}

گویشوَران لُری

پراکندگی گویش‌وران لر در امتداد رشته کوه زاگرس در غرب کشور ایران و به طور دقیق‌تر از زاگرس میانی تا سواحل خلیج فارس و در غرب تا حدود بین النهرین است.^[۱۹] بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است اما جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لرزبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام، غرب استان فارس و اصفهان و استان بوشهر ساکن هستند.^[۱۹] اما برخی از لرزبان‌ها در مناطقی از ایران پراکنده‌اند که علت این پراکندگی به طور عمده مسائل سیاسی به خصوص در زمان حکومت رضاشاه پهلوی صورت گرفته و از آن جمله می‌توان به لرزبان‌هایی که به استان‌های قزوین، قم و کرمان تبعید شده و هم اکنون بخشی از گویش‌وران لر به شمار می‌آیند اشاره کرد.^[۱۹]
دزفولی و شوشتری نیز با اینکه به عنوان گویشی از زبان فارسی مطرح اند، به لری شبیه تر اند. ^[۱۸][۱۹]
هر چه از سمت میانه زاگرس به جنوب و سواحل خلیج فارس حرکت کنیم گویش‌وران لر به زبان فارسی بیشتر نزدیک می‌شوند و هر چه به سمت زاگرس میانی و شمالی و به طور خاص مناطق کردزبان حرکت کنیم واژه‌ها و شباهت‌های واجی بیشتری میان گویش‌وران لر و گویش‌وران کرد خواهیم داشت و لری خرم‌آبادی نمونه‌ای از نزدیکترین گویش‌های لری به زبان کردی است.^[۱۹] برای مثال استان ایلام در میان دو زبان لری خرم‌آبادی و لکی قرار گرفته است و تشخیص مرز هر زبان و گویش پیچیده است. اما به طور حتم می‌توان ساکنان نیمه جنوبی استان ایلام را لر زبان دانست.^[۱۹]

گمان‌های غیر زبان‌شناسان

نام گویش لری در کتابهای تاریخی قدیمی نیامده‌است و ظاهراً گویش مردمان این ناحیه گویشی از زبان پهلوی در نظر گرفته شده‌است. پیش از بررسی‌های زبان‌شناسی نوین، برخی نویسندگان بر پایه حدس، گویش لُری را با زبان‌های کردی تبار مربوط می‌دانستند. برای نمونه دهخدا در لغت نامه دهخدا، لر (و یا لور) را نام عشیرتی بزرگ از عشایر کرد می‌داند:

گروهی از کردها در کوههای میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.^[۲۳]

یا دکتر پرویز ناتل خانلری گویش‌های لری و بختیاری را نزدیک به زبان کردی گمان برده‌است و در این خصوص می‌نویسد: «در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب استان فارس ایلهای بختیاری و ممسنی و بویراحمدی به گویش‌هایی سخن می‌گویند که با کردی خویشاوندی دارد، اما با هیچیک از شعبه‌های آن درست یکسان نیست، و میان خود آنها نیز ویژگی‌ها و دگرگونی‌هایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آنها مشخص نشده‌است. اما معمول چنین است که همه گویش‌های بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند.»^{[۲۴] [پیوند مرده]}

بر پایه گمانی دیگر از میان تمام اقوام آریایی لرها از نظر سازمان زبانی رابطه تنگاتنگی با کردی زبانان و فارسی زبانان دارند در حالیکه برخی پژوهشگران بیان داشته‌اند که لرها از کردها منشعب می‌شوند. اما برخی دیگر از پژوهشگران معتقدند که لرها از قدیم‌الایام گروهی مستقل بوده‌اند گرچه از دو همسایه فرهنگی خویش تاثیر پذیرفته‌اند.^[۱۴]گرچه لرها از نظر زبانی آشکارا با فارسی مرتبط هستند اما کارشناسان در این باره اختلاف نظر دارند که لری و فارسی از فارسی باستان منشعب شده‌اند یا از فارسی میانه، لری همچنین با کردی مرتبط می‌باشد این ارتباط در گویش‌های شمالی لری بیشتر نمودار است. گویش‌های لری یک پیوستار زبانی مابین دو قطب فارسی و کردی هستند.^[۱۴]